Recent gaf het HvJ EU op verzoek van de Hoge Raad het definitieve antwoord op een uitlegvraag rondom Richtlijn 87/344 (rechtsbijstandverzekering). Het HvJ besliste in HvJ EU 7 november 2013, C-442/12 (Sneller/Das):

• dat de richtlijn zich ertegen verzet ‘dat een rechtsbijstandverzekeraar die in zijn verzekeringsovereenkomsten regelt dat rechtsbijstand in beginsel wordt verleend door zijn werknemers, tevens bedingt dat de kosten van rechtsbijstand van een door de verzekerde vrij gekozen advocaat of rechtsbijstandverlener slechts vergoed kunnen worden indien de verzekeraar van mening is dat de behandeling van de zaak aan een externe rechtshulpverlener moet worden uitbesteed’;
• dat het daarbij ‘geen verschil (maakt) of rechtsbijstand voor de desbetreffende gerechtelijke of administratieve procedure naar nationaal recht verplicht is’.

Met name het tweede punt lijkt mij een belangrijke verduidelijking: bij procedures waar geen verplichte procesvertegenwoordiging voor vereist is, geldt ook de vrije advocatenkeuze. Rechtsbijstandverzekeraars moeten die vrijheid respecteren.

Eerder publiceerde ik over deze materie een artikel (TvC 2011) waarin ik een andere uitleg van de Richtlijn bepleitte. Daar waren naar mijn mening goede uitlegargumenten voor. Anderen bepleitten de uitleg die nu door het HvJ is aanvaard. De beslissing van het HvJ betekent dat de verzekerde ook vrije advocaatkeuze heeft als voor procederen geen advocaat verplicht is.

Voor wat betreft geldend recht heb ik dus duidelijk ongelijk gekregen. Voor wat betreft wenselijk recht blijf ik van mening dat er veel argumenten zijn die pleiten voor het toestaan van differentiatie tussen ‘naturapolissen’ en ‘restitutiepolissen’ bij rechtsbijstandverzekeringen. Als de klant maar weet wat hij koopt, en er robuuste kwaliteitswaarborgen en klachtmogelijkheden zijn voor de dienstverlening bij zowel advocatuur als rechtsbijstandverzekeraars, is concurrentie op dit punt m.i. beter dan monopolisering. De uitspraak van het HvJ maakt die differentiatie erg moeilijk.

Intussen kunnen we ons afvragen of de Richtlijn niet eens onder de loep genomen moet worden. Deze dateert namelijk van 1987 en ik vermoed dat de verschillende nationale markten voor rechtsbijstand inmiddels geheel veranderd zijn. Tijd om nog eens echt goed te kijken naar de ratio van de vrije advocaatkeuze bij rechtsbijstandverzekering?

Tot die tijd is de vraag hoe de uitspraak doorwerkt in de praktijk van rechtsbijstandverzekeraars. Ongetwijfeld zullen rechtsbijstandverzekeraars hun productvoorwaarden herijken. Maar wat merkt de klant daar van? De richtlijn bepaalt niets over een actieve informatieplicht. Niets zo makkelijk als rechten van verzekerden in algemene voorwaarden opbergen. Moet de rechtsbijstandverzekeraar voortaan niet actief informeren over het keuzerecht?

Overigens is de spanning tussen vrije advocaatkeuze en sturing door rechtsbijstandverzekeraars geen typisch Nederlands probleem. Ook in andere landen hebben verzekeraars alle belang bij efficiëntie en kwaliteitscontrole. Zo bereikte de strijd tussen advocaten en rechtsbijstandverzekeraars onlangs ook in Duitsland de hoogste rechter. Verzekeringsvoorwaarden die de klant een bepaalde advocaat aanbevelen en een financiële prikkel geven om te kiezen voor die advocaat zijn niet per definitie ontoelaatbaar. Zo besliste onlangs het Bundesgerichtshof (BGH 4 december 2013. IV ZR 215/12). Zou dat wel mogen van het HvJ… ?