In april 2020 verscheen mijn boek ‘Privaatrecht en markt’. Het boek gaat over de plaats van ons vermogensrecht in de regulering van markten en de ontwikkeling van ons privaatrechtelijk denken als onderdeel van de economische orde. Het boek kwam uit op een ongelukkig tijdstip: de wereld stond op zijn kop. Er is veel gebeurd in de drie jaren die voorbijgingen. Problemen die al langer sudderden in bepaalde markten, zoals de overspannen huur- en koopwoningmarkten, verergerden. Bepaalde maatschappelijke discussies, zoals over de rechtspositie van werknemers en zzp-ers, raakten opeens op een heel ander spoor, bijvoorbeeld door de plotselinge oververhitting van de arbeidsmarkt. Nieuwe en herontdekte fenomenen zoals ontwrichting van wereldwijde logistiek, de gierend oplopende kosten van materialen en arbeid in sommige branches enerzijds en de scherpe daling van de vraag naar andere goederen en arbeid in andere branches staken de kop op. De oorlog in Oekraïne en de resulterende economische oorlogvoering volgden kort daarop en sloegen sommige delen van economie en maatschappij nog verder uit het lood. De economie ervoer volatiele gasprijzen en een uitzonderlijke inflatiespiraal, met allerlei bijzondere fenomenen tot gevolg – van huurindexatieclausules die heel raar blijken te kunnen uitpakken tot nieuwe woorden zoals graaiflatie. En het eind van de achtbaanrit is nog niet in zicht.

Als we het boek uit 2020 met de kennis van nu lezen, zou het boek de indruk kunnen wekken dat het vermogensrecht een rustig bezit is, dat we alles onder controle hebben en dat de plaats van het vermogensrecht onderhand wel duidelijk is. Niets is minder waar: leerstukken als onmogelijkheid, overmacht, onvoorziene omstandigheden, kwamen de afgelopen drie jaren óók in de achtbaan terecht. Ruilrechtvaardigheid in het algemeen en vragen van prijsvorming in instabiele markten en de juridische implicaties daarvan in het bijzonder kwamen volop in de belangstelling te staan. Zo rezen er vragen over misbruik van economische machtspositie en asymmetrische contractsverhoudingen, maar ook over de veranderende rol van regulering en insolventierecht bij de voorkoming van systeemfalen. Veel van deze vragen laten zich eenvoudig koppelen aan oude bekenden zoals woeker, iustum pretium,  wederzijdse dwaling, onmogelijkheid van rechtsuitoefening, pacta sunt servanda en de toetsing van algemene voorwaarden. Hoe verhouden die leerstukken zich tot de rol van ruilrechtvaardigheid in het privaatrecht? Als de afgelopen drie jaar iets hebben laten zien, is het dat ruilrechtvaardigheid in instabiele markten aan alle kanten kan verdampen: de een krijgt overwinsten, de ander kan zijn rekeningen opeens niet meer betalen. En wat doet het privaatrecht? Hoe verhouden de kernleerstukken van het contractenrecht zich tot deze ontwikkelingen?  Welke rol moet het privaatrecht spelen in het licht van deze ontwikkelingen? Is het privaatrecht onderdeel van het probleem of van de oplossing?

Op 23 juni 2023 houd ik een rede ‘Ruilrechtvaardigheid en privaatrecht’ in de aula van de Radboud Universiteit, waarmee ik de leerstoel burgerlijk recht zal aanvaarden. Tijd en plaats zijn bijzonder te noemen. Wat betreft de plaats: naast de aula staat een standbeeld van Thomas van Aquino. Als civilist kennen we hem natuurlijk van als de ‘godfather’ van de iustum pretium leer: een contract is alleen rechtvaardig als de prijs die wordt betaald, niet bovenmatig is; het centrale idee van contractuele ruilrechtvaardigheid. Wat betreft het tijdstip: het jaar 2023 is een bijzonder jaar om een oratie te mogen houden. Het is niet alleen het eeuwfeest van de Radboud Universiteit, maar het is dit jaar ook honderd jaar geleden dat de Duitse hyperinflatie aanleiding gaf tot bezinning op ruilrechtvaardigheid en de fundamenten van de binding aan het contract. Reden genoeg dus om het thema van ruilrechtvaardigheid en privaatrecht verder te uit te diepen.

Als je interesse hebt, meld je dan natuurlijk aan voor de oratie op www.ru.nl/vanboom.

Voorafgaand aan de oratie is er een symposium ‘Prijs en Privaatrecht’, waar Kimia Heidary (Leiden),  Steven Bartels (Nijmegen), Corjo Jansen (Nijmegen) en Charlotte Pavillon (Groningen) spreken over verschillende aspecten van het begrip ‘prijs’ en de rol ervan in het privaatrecht. Zolang er nog een plekje vrij is, ben je van harte welkom. Meld je hiervoor aan via https://www.eventbrite.nl/e/tickets-prijs-en-privaatrecht-symposium-632747915047 .